Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος: Η οικολογική διάσταση της κοινωνικής χειραφέτησης

• 
• 

Από τον Πέτρο Μπαστέα

H Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 5 Ιουνίου. Και ξεχνιέται την επομένη. Η καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος συνεχίζεται. Οι φυσικοί πόροι είτε μειώνονται, είτε μολύνονται. Βασική αιτία η ανάπτυξη, δηλαδή η αύξηση του παραγόμενου πλούτου με σκοπό το ατομικό υπερκέρδος.

Η ανάπτυξη, αναφερόμαστε στην καπιταλιστική ανάπτυξη, μετατρέπει τους φυσικούς πόρους και την κοινωνική εργασία σε εξαθλίωση της κοινωνικής πλειοψηφίας και σε οικολογική κρίση από τη μια και σε κρίση υπερσυσσώρευσης από την άλλη, με την πρωτοφανή συγκέντρωση πλούτου και εξουσίας στα χέρια μιας ελίτ λίγων εκατοντάδων ανθρώπων.

Για τις ελίτ η διέξοδος από την κρίση είναι μονόδρομος: επέκταση και εμβάθυνση της εκμετάλλευσης ανθρώπου και φύσης.

Στην Ελλάδα «χώρα πειραματόζωο» της διεθνούς κρίσης, συγκεντρώθηκαν οι κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες που επέτρεψαν να τεθεί, σε μαζική κλίμακα, η προοπτική αμφισβήτησης του κυρίαρχου υποδείγματος. Η πορεία αυτή ανακόπηκε με την πολιτική και ιδεολογική συνθηκολόγηση της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ συνεχίζονται οι ακραία νεοφιλελεύθερες πολιτικές του εγχώριου και διεθνούς κεφαλαίου. Στην Ελλάδα μετά τον Ιούλιο του 2015 και την πολιτική ήττα που ακολούθησε το ΟΧΙ του 62% κυριαρχεί το there is no alternative, δεν υπάρχει εναλλακτική λύση.

Πολλοί και πολλές όμως ακόμα επιμένουμε ότι υπάρχει εναλλακτική. Υπάρχει η εναλλακτική να πάρουμε τις ζωές και το μέλλον μας στα χέρια μας.

Απαραίτητος όρος η αντίσταση στις εφαρμοζόμενες πολιτικές αποτελεί σήμερα όρο επιβίωσης. Προτεραιότητα αποτελεί η στήριξη όλων των επιμέρους αγώνων, των τοπικών κινημάτων, η διασύνδεση τους σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο καθώς επίσης και η συγκρότηση ενεργών και μαχόμενων συλλογικοτήτων σε όλα τα επίπεδα. Ταυτόχρονα, είναι απαραίτητη, η παραγωγή θέσεων και προτάσεων που αποδομούν την ΤΙΝΑ και αμφισβητούν έμπρακτα τις κυρίαρχες νεοφιλελεύθερες πολιτικές επιλογές.

Πάνω απ’ όλα όμως απαιτείται η εμπιστοσύνη στην ίδια την κίνηση της κοινωνικής πλειοψηφίας, «των από κάτω», που αντιστέκεται. Η εμπιστοσύνη και η προσήλωση στη συλλογικότητα και στον συλλογικό αγώνα πέρα από κάθε μορφής ανάθεση.

Στις πολυεθνικές τα κέρδη, στην φύση και την κοινωνία οι ζημιές

Το σύνθημα των ελίτ είναι «επιστροφή στην ανάπτυξη». Επιστροφή στην καπιταλιστική ανάπτυξη για την επανεκκίνηση της συσσώρευσης, με λιτότητα, απαξίωση της εργασίας, κατεδάφιση εργασιακών και κοινωνικών δικαιωμάτων, εμπορευματοποίηση των δημόσιων-κοινωνικών αγαθών και υπηρεσιών, των «κοινών» και των κρίσιμων φυσικών διαθεσίμων και λειτουργιών της φύσης. Και παράλληλα, το απαραίτητο συμπλήρωμα. Ρατσισμός, αναβίωση της φασιστικής απειλής, σεξισμός, πολεμικές συρράξεις, συρρίκνωση της δημοκρατίας, αυταρχισμός, κράτος έκτακτης ανάγκης, καθεστώς εξαίρεσης.

Για το περιβάλλον αυτά εξειδικεύονται, μέσα από αλλεπάλληλες νομοθετικές πρωτοβουλίες και παρεμβάσεις κάθε είδους, με τη διάλυση δομών και υπηρεσιών καθώς επίσης και την αποδιάρθρωση ελεγκτικών μηχανισμών. Το όποιο θεσμικό, προστατευτικό και κανονιστικό πλαίσιο για την περιβαλλοντική προστασία και τον δημόσιο δημοκρατικό σχεδιασμό αποδομείται, συρρικνώνοντας δραστικά τη σφαίρα του δημόσιου και των «κοινών» σε πλήθος τομέων και κλάδων, με συνέπεια τη δραματική μεταβολή των όρων της κοινωνικής παραγωγής και αναπαραγωγής.

Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν οι ιδιωτικοποιήσεις – εκποιήσεις δημόσιας περιουσίαςκαι δημόσιων αγαθών όπως η γη, οι δημόσιοι – κοινοί πόροι (υδατικοί, ενεργειακοί, ορυκτοί κ.α.) αλλά και οι δημόσιες υποδομές και υπηρεσίες (μεταφορές, ενέργεια, ύδρευση, αεροδρόμια, λιμάνια, διαχείριση αποβλήτων).

Αιχμή του δόρατος το διαβόητο ΤΑΙΠΕΔ. Ταυτόχρονα, προωθείται συστηματικά ένα δεύτερο κύμα«υφαρπαγής γης» και δικαιωμάτων κοινής χρήσης μέσω της αποδιάρθρωσης του χωρικού σχεδιασμού, της προστασίας των δασών, της βιοποικιλότητας και συνολικά του δημόσιου χώρου.

Ειδικότερα εργαλεία για την επίτευξη των παραπάνω αποτελεί ολόκληρο το πλέγμα των «στρατηγικών επενδύσεων ταχείας αδειοδότησης» -fast track. Η πολιτική των μεγάλων έργων επανέρχεται, με τις μεγάλες γεωπολιτικές αφηγήσεις περί ενεργειακών κόμβων, πλήθους αγωγών και διασυνδέσεων κάθε είδους, ενώ οι πολιτικές πλήρους εμπορευματοποίησης της ενέργειας με την ιδιωτικοποίηση του κλάδου και την ολοκληρωτική απορρύθμιση της αγοράς ενέργειας, συνεχίζονται ακάθεκτες.

Η προσπάθεια εμπέδωσης σε κάθε έκφανση της ζωής του «νόμου και της τάξης» των αγορών και του δικαίου των πολυεθνικών εταιριών σκιαγραφείται ανάγλυφα εμβαθύνεται και ολοκληρώνεται σε πρωτοφανή βαθμό με το πλέγμα των διεθνών συμφωνιών TTIP, TISA, CETA και TPP.

Ο ίδιος δρόμος δεν μπορεί να οδηγήσει σε άλλα αποτελέσματα

Η οικονομική και η οικολογική κρίση συνδέονται οργανικά, αλληλοτροφοδοτούνται και έχουν κοινή αφετηρία. Πηγάζουν από τον μονοδιάστατο ποσοτικό χαρακτήρα, της αέναης μεγέθυνσης, που παίρνει υποχρεωτικά η ανάπτυξη στον καπιταλισμό, δηλαδή την παραγωγή για τη συσσώρευση κεφαλαίου και για το κέρδος. Ο δομικός αυτός παραγωγισμός, που ειδικά χαρακτηρίζει το καπιταλιστικό σύστημα, αποτελεί την αιτία της διαρκώς αυξανόμενης ληστρικής εκμετάλλευσης του φυσικού περιβάλλοντος σε παγκόσμιο επίπεδο. Αυτή με τη σειρά της, προκαλεί διαταραχές μεγάλης κλίμακας στα οικοσυστήματα ωθώντας τα σε κατάρρευση ή σε ουσιώδεις μεταβολές, ναρκοθετώντας παραπέρα τα θεμέλια για το παρόν και το μέλλον των κοινωνιών.

Η διέξοδος απαιτεί τη συνάρθρωση της ταξικής με την οικολογική διάσταση. Απαιτεί τη ριζική αμφισβήτηση του κυρίαρχου μοντέλου ανάπτυξης, του παραγωγισμού και της ιδεολογίας της εκθετικής μεγέθυνσης και συσσώρευσης.

Διέξοδο στην κρίση υπερσυσσώρευσης, για τις ανάγκες των πολλών, δεν μπορεί να αποτελεί η επανεκκίνηση της συσσώρευσης. Δεν αποτελεί η υπαγωγή των κοινωνικών αναγκών στην ανάκαμψη της κερδοφορίας του κεφαλαίου, που μετατρέπει τις κοινωνικές ανάγκες και την εργασία σε κόστος και τη φύση σε «εργοτάξιο» του κέρδους για το «υπεράνω όλων δικαίου του επενδυτή».

Μόνη πραγματική διέξοδο από την πολλαπλή κρίση της εποχής μας για το παρόν και το μέλλον της κοινωνικής πλειοψηφίας μπορεί να αποτελέσει ένας ριζοσπαστικός, ταυτόχρονα κοινωνικός και οικολογικός, μετασχηματισμός της παραγωγής.

Ένα μεταβατικό υπόδειγμα μιας «οικονομίας των αναγκών» στον αντίποδα τόσο της νεοφιλελεύθερης «πράσινης ανάπτυξης» και του «πράσινου εκσυγχρονισμού» της αγοράς όσο και της «βρώμικης ανάπτυξης» του παραγωγισμού του παρελθόντος των χρόνων της καπιταλιστικής ευφορίας.

Στον 21ο αιώνα ο αγώνας για κοινωνική χειραφέτηση, για την εξάλειψη της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο, έχει αναπόδραστα οικολογική διάσταση.

* Ο Πέτρος Μπαστέας εργάζεται στη Διεύθυνση Εξυπηρέτησης Πελατών της ΕΥΔΑΠ και είναι μέλος του Δ.Σ. του Συλλόγου Προσωπικού.